[Amin_Mansouri]

گذشت كه میتراداتس ( ناپدری کوروش) پس از آنكه با تهدید استیاگ مواجه شد ، داستان كودكی کوروش و چگونگی زنده ماندن او را آنگونه كه می دانست برای استیاگ بازگو كرد و طبعاً در این میان از هارپاگ نیز نام برد. هرچند معبران خواب و مغان درباری با تفسیر زیركانه ی خود توانستند استیاگ را قانع كنند كه زنده ماندن کوروش و نجات یافتنش از حكم اعدام وی ، تنها در اثر حمایت خدایان بوده است ، اما این موضوع هرگز استیاگ را برآن نداشت كه چشم بر گناه هارپاگ بپوشاند و او را به خاطر اهمال در انجام مسئولیتی كه به وی سپرده بود به سخت ترین شكل مجازات نكند. استیاگ فرمان داد تا به عنوان مجازات پسر هارپاگ را بكشند. آنچه هرودوت در تشریح نحوه ی اجرای این حكم آورده است بسیار سخت و دردناك است:
پسر هارپاگ را به فرمان پادشاه ماد كشتند و در دیگ بزرگی پختند ، آشپزباشی شاه خوراكی از آن درست كرد كه در یك مهمانی شاهانه – كه البته هارپاگ نیز یكی از مهمانان آن بود – بر سر سفره آوردند ؛ پس صرف غذا و باده خواری مفصل ، استیاگ نظر هارپاگ را در مورد غذا پرسید و هارپاگ نیز پاسخ آورد كه در كاخ خود هرگز چنین غذای لذیذ و شاهانه ای نخورده بود ؛ آنگاه استیاگ در مقابل چشمان حیرت زده ی مهمانان خویش فاش ساخت كه آن غذای لذیذ گوشت پسر هارپاگ بوده است.
صرف نظر از اینكه آیا آنچه هرودوت برای ما نقل می كند واقعاً رخ داده است یا نه ، استیاگ با قتل پسر هارپاگ یك دشمن سرسخت بر دشمنان خود افزود. هرچند هارپاگ همواره می كوشید ظاهر آرام و خاضعانه اش را در مقابل استیاگ حفظ كند ولی در ورای این چهره ی آرام و فرمانبردار ، آتش انتقامی كینه توزانه را شعله ور نگاه می داشت ؛ به امید روزی كه بتواند ستمهای استیاگ را تلافی كند. هارپاگ می دانست كه به هیچ وجه در شرایطی نیست كه توانایی اقدام بر علیه استیاگ را داشته باشد ، بنابرین ضمن پنهان كردن خشم و نفرتی كه از استیاگ داشت تمام تلاشش را برای جلب نظر مثبت وی و تحكیم موقعیت خود در دستگاه ماد به كار گرفت. تا آنكه سرانجام با درگرفتن جنگ میان پارسیان( به رهبری کوروش ) و مادها ( به سركردگی استیاگ ) فرصت فرونشاندن آتش انتقام فراهم آمد.
هنوز جزئیات فراوانی از این نبرد بر ما پوشیده است. مثلاً ما نمی دانیم كه آیا این جنگ بخشی از برنامه ی كلی و از پیش طرح ریزی شده ی کوروش كبیر برای استیلا بر جهان آن زمان بوده است یا نه ؛ حتی دقیقاً نمی دانیم كه کوروش ، خود این جنگ را آغاز كرده یا استیاگ او را به نبرد واداشته است. یك متن قدیمی بابلی به نام « سالنامه ی نبونید » به ما می گوید كه نخست استیاگ – كه از به قدرت رسیدن کوروش در میان پارسیان سخت نگران بوده است – برای از بین بردن خطر کوروش بر وی می تازد و به این ترتیب او را آغازگر جنگ معرفی می كند. در عین حال هرودوت ، برعكس بر این نكته اصرار دارد كه خواست و اراده ی کوروش را دلیل آغاز جنگ بخواند.
باری ، میان پارسیان و مادها جنگ درگرفت. جنگی كه به باور بسیاری از مورخین بسیار طولانی تر و توانفرساتر از آن چیزی بود كه انتظار می رفت. استیاگ تدابیر امنیتی ویژه ای اتخاذ كرد ؛ همه ی فرماندهان را عزل كرد و شخصاً در رأس ارتش قرار گرفت و بدین ترتیب خیانت های هارپاگ را – كه پیشتر فرماندهی ارتش را به او واگذار كرده بود – بی اثر ساخت. گفته می شود كه این جنگ سه سال به درازا كشید و در طی این مدت ، دو طرف به دفعات با یكدیگر درگیر شدند. در شمار دفعات این درگیری ها اختلاف هست. هرودوت فقط به دو نبرد اشاره دارد كه در نبرد اول استیاگ حضور نداشته و هارپاگ كه فرماندهی سپاه را بر عهده دارد به همراه سربازانش میدان را خالی می كند و می گریزد. پس از آن استیاگ شخصاً فرماندهی نیروهایی را كه هنوز به وی وفادار مانده اند بر عهده می گیرد و به جنگ پارسیان می رود ، لیكن شكست می خورد و اسیر می گردد. و اما سایر مورخان با تصویری كه هرودوت از این نبرد ترسیم می كند موافقت چندانی نشان نمی دهند. از جمله ” پولی ین“ كه چنین می نویسد :
« کوروش سه بار با مادی ها جنگید و هر سه بار شكست خورد. صحنه ی چهارمین نبرد پاسارگاد بود كه در آنجا زنان و فرزندان پارسی می زیستند . پارسیان در اینجا بازهم به فرار پرداختند ... اما بعد به سوی مادی ها – كه در جریان تعقیب لشكر پارس پراكنده شده بودند – بازگشتند و فتحی چنان به كمال كردند كه کوروش دیگر نیازی به پیكار مجدد ندید. »
نیكلای دمشقی نیز در روایتی كه از این نبرد ثبت كرده است به عقب نشینی پارسیان به سوی پاسارگاد اشاره دارد و در این میان غیرتمندی زنان پارسی را كه در بلندی پناه گرفته بودند ستایش می كند كه با داد و فریادهایشان ، پدران ، برادران و شوهران خویش را ترغیب می كردند كه دلاوری بیشتری به خرج دهند و به قبول شكست گردن ننهند و حتی این مسأله را از دلایل اصلی پیروزی نهایی پارسیان قلمداد می كند.
به هر روی فرجام جنگ ، پیروزی پارسیان و اسارت استیاگ بود. کوروش كبیر به سال ٥٥٠ ( ق.م ) وارد اكباتان ( هگمتانه – همدان ) شد ؛ بر تخت پادشاه مغلوب جلوس كرد و تاج او را به نشانه ی انقراض دولت ماد و آغاز حاكمیت پارسیان بر سر نهاد. خزانه ی عظیم ماد به تصرف پارسیان درآمد و به عنوان یك گنجینه ی بی همتا و یك ثروت لایزال - كه بدون شك برای جنگ های آینده بی نهایت مفید خواهد بود - به انزان انتقال یافت.
کوروش كبیر پس از نخستین فتح بزرگ خویش ، نخستین جوانمردی بزرگ و گذشت تاریخی خود را نیز به نمایش گذاشت. استیاگ – همان كسی كه از آغاز تولد کوروش همواره به دنبال كشتن وی بوده است – پس از شكست و خلع قدرتش نه تنها به هلاكت نرسید و رفتارهای رایجی كه درآن زمان سرداران پیروز با پادشاهان مغلوب می كردند در مورد او اعمال نشد ، كه به فرمان کوروش توانست تا پایان عمر در آسایش و امنیت كامل زندگی كند و در تمام این مدت مورد محبت و احترام کوروش بود. بعدها با ازدواج کوروش و آمیتیس ( دختر استیاگ و خاله ی کوروش ) ارتباط میان کوروش و استیاگ و به تبع آن ارتباط میان پارسیان و مادها ، نزدیك تر و صمیمی تر از گذشته شد. ( گفتنی است چنین ازدواجهای درون خانوادگی در دوران باستان – بویژه در خانواده های سلطنتی – بسیار معمول بوده است). پس از نبردی كه امپراتوری ماد را منقرض ساخت ، در حدود سال ٥٤٧ ( ق.م ) ، کوروش به خود لغب پادشاه پارسیان داد و شهر پاسارگاد را برای یادبود این پیروزی بزرگ و برگزاری جشن و سرور پیروزمندانه ی قوم پارس بنا نهاد.